Een crisis ervaren
“Mensen ervaren een asielcrisis,” waren de woorden van minister president Schoof op de persconferentie van 13 september over het regeerprogramma. ‘Ervaren’ is het sleutelwoord in dezen. De belevingswereld van mensen, de subjectieve observaties. Wat ze voelen of denken te voelen. De focus daarop leggen en elke nuance uitwissen, is een klassiek voorbeeld van populistische politiek, die nu ook bedreven wordt door handpop Schoof en zijn ploeg.
Maar, laten we inderdaad stilstaan bij wat mensen ervaren. Alleen in plaats van tot verdorvenheid aan toe te focussen op de schimmige onderbuikgevoelens van de witte mens, is het voor de verandering misschien ook eens goed om te kijken naar de ervaringen en gevoelens van mensen die dag in en dag uit gedemoniseerd worden door de radicale racisten op rechts: asielzoekers en vluchtelingen.
In de psychologie zijn hun gevoelens en belevingen niet onderbelicht. Onderzoeker Christina Gleeson en collega’s keken in 2020 in een systematische review naar 22 verschillende onderzoeken over vluchtelingen in Europa en welke factoren een (negatieve) invloed hebben op hun mentale gezondheid. Onder andere een langdurige asielprocedure is de meest genoemde factor die leidt tot meer PTSS, angst en depressie. Ook speelt het gebrek aan een sociaal netwerk een grote rol. Gezinshereniging is een cruciale factor die vaak leidt tot een verbetering van de mentale gezondheid, terwijl het missen van gezinsleden zorgt voor gevoelens van schuld en hulpeloosheid.
Uit het onderzoek van Gleeson bleek ook dat sociale netwerken buiten het gezin, zoals vrienden en de bredere gemeenschap, ook een grote rol spelen in het welzijn van vluchtelingen. Een sterk sociaal netwerk verlaagt de kans op depressie en PTSS, terwijl een zwak netwerk deze juist verergert. Maar, wat ook blijkt, is dat een vertrouwen in anderen daarvoor essentieel is. Is zulk vertrouwen mogelijk wanneer je op nationaal niveau gedemoniseerd wordt?
Andere onderzoeken tonen gelijksoortige resultaten. Universitair hoofddocent in de psychologie Clemence Due en collega’s deden ook in 2020 onderzoek naar psychologisch trauma onder vluchtelingen en asielzoekers. Wat bleek, is dat vluchtelingen en asielzoekers een verhoogd risico hebben op psychische aandoeningen, zoals PTSS. Dit komt door hun traumatische ervaringen vóór en tijdens hun migratie, zoals oorlog, marteling, gedwongen migratie en familieverlies. Ook blijkt dat vluchtelingen tien meer kans hebben op trauma’s dan de algemene bevolking.
De mentale gezondheid van de algemene bevolking in Nederland is belangrijk. Althans, officiële overheidskanalen wekken die indruk. De Rijksoverheid voert (terecht) al langere tijd een campagne over eenzaamheid. “Bijna de helft van de Nederlanders voelt zich eenzaam. De overheid wil eenzaamheid in Nederland verminderen. Zodat meer mensen meedoen in de samenleving en het gevoel hebben dat zij ertoe doen,” schrijft zij. Het is die laatste zin die zo klaarblijkelijk een onwaarheid etaleert. Want is het doel echt dat meer mensen het gevoel hebben dat zij ertoe doen? De realiteit spreekt dat tegen.
Januari dit jaar etaleerde Fleur Agema haar zogenaamde zorghart. “In ons land zitten ruim 100 psychiatrische patiënten opgesloten in een tbs-kliniek zonder veroordeling. Sommigen langdurig. Dat kan echt niet! Voor deze mensen werden de GGZ-bedden wegbezuinigd, voor asielzoekers wordt van alles aangekocht en gebouwd!” tweette ze. Strijdbaar probeert de inmiddels minister van Volksgezondheid, Welzijn en Sport de indruk te wekken dat ze iets geeft om de zorg, de ggz en de mentale gezondheid van mensen. Niet alle mensen natuurlijk, want in haar fantasiewereld zijn asielzoekers weer eens het grote kwaad. Asielzoekers die zelf dus ook zwaar mentaal lijden hebben te verduren, maar dat leed doet er niet toe.
Hoewel feiten en onderzoeken er nauwelijks toe doen om de beeldvorming van mensen te veranderen, omdat meningen goeddeels gevormd worden door emoties, is het essentieel om niet de andere kant op te kijken. Want onderzoeken zoals deze laten zien dat vluchtelingen en asielzoekers dus mensen zijn die ook pijn en trauma’s hebben. Een gegeven dat voor in ieder geval 1 op de 4 Nederlanders niet vanzelfsprekend is.
De pijn van een ander verschilt niet zoveel van de pijn in onszelf. Pijn heeft voor elk mens een andere oorzaak, maar de emotie is hetzelfde. Inzien dat de ander ook mens is en kunnen inleven in hun bestaan is een groot goed. Dat dat gemeengoed is, werd wel duidelijk toen er een bijna collectieve oproep ontstond om de PVV-stemmer niet weg te zetten als racist omdat die slechts een ‘bezorgde burger’ is wiens zorgen serieus genomen moeten worden. Alleen andersom blijkt dat onmogelijk. Want die ‘bezorgde burger’ wordt aangemoedigd om constant in hun eigen onderbuikgevoelens te sudderen als een handjevol patat dat voor de zoveelste keer in inmiddels vervuilde olie blijft weken. En de zorgen van de Ander, waaronder dus vluchtelingen en asielzoekers, zijn daar ondergeschikt aan.
Laten we de vragen stellen die ertoe doen: hoe zouden wij ons voelen als wij op de vlucht waren, ons gezin kwijt waren, en werden gezien als het Grote Kwaad? Wat als onze gevoelens er niet toe deden, omdat de onderbuik van een ander luider schreeuwde? Misschien is het tijd om de empathie die we van elkaar eisen, eindelijk ook te tonen aan hen die het het hardst nodig hebben.
