Kiezen voor empathie
Empathie is inherent aan mens zijn. In veel gevallen is het een automatisch proces, maar we kunnen het ook zien als een spier die we kunnen trainen door er bewust voor te kiezen. Empathie gaat ons makkelijk(er) af wanneer we tegenover iemand staan waar we aan kunnen relateren. Bijvoorbeeld omdat die persoon soortgelijke (identiteits)kenmerken met ons deelt, of juist dezelfde struggles en strijden heeft. Of natuurlijk wanneer ze letterlijk op ons lijken. Dit is evolutionair bepaald. We relateren ons aan de mensen die op ons lijken, op welke manier dan ook, zodat we een groepsgevoel krijgen en ons tot een groep vormen, wat ons daarom ook sociale dieren maakt. Want overleven gaat in een groep veel makkelijker dan als individu. En overleven is de grootste oerdrift van de mens: die vindt altijd weer een weg.
Maar wanneer belevingswerelden zo ver uit elkaar liggen dat aan een ander relateren zó moeilijk is, zal die automatische empathie veel minder snel of wellicht helemaal niet opkomen. Neem bijvoorbeeld een witte man uit een Vinexwijk, die het heel moeilijk vindt om zich in te leven in een gesluierde vrouw die tweede generatie migrant is. Dan is empathie een bewuste keuze die we kunnen maken. Door ervoor te kiezen om je best te doen en te zoeken naar gemeenschappelijke ervaringen die een ander ook heeft en te kijken of je op een manier wel aan de ander kan relateren. Al is dat maar op de meest basale manier van mens zijn: de universele ervaring van pijn voelen, of juist plezier ervaren.
In beide gevallen is de empathie echter ontvankelijk voor beeldvorming: empathie kan opgewekt, aangesterkt of juist ontmoedigd worden door beeldvorming. Er zijn externe partijen of actoren die er baat bij hebben om anderen stelselmatig te eendimensionaliseren of helemaal te strippen van hun menselijkheid.
Na bijvoorbeeld een natuurramp is menig mens in beweging te krijgen om iets te doen voor de slachtoffers van een dergelijke ramp. Maar ook slachtoffers door oorlogen kunnen rekenen op empathie. Alleen is dat laatste niet altijd het geval, want waar het slachtoffer vandaan komt, speelt ook een grote rol. Hoe Nederland opstond om Oekraïne te helpen na de inval van Rusland en de oorlog die zich daar nu nog steeds afspeelt, laat zien hoe empathisch en verenigd het Nederlandse volk zich kan opstellen. De reactie op de genocide in Palestina laat het tegenovergestelde zien. In Nederland is het controversieel en ‘polariserend’ om een standpunt in te nemen en tégen de uitroeiing van een heel volk en een deel van de mensheid te zijn. Voldoende politici en ambtslieden blijven dat benadrukken.
Wat dit laat zien, is hoe beeldvorming een invloed heeft op de mate waarin mens empathie voelt of in beweging is te krijgen om zich empathisch op te stellen. En beeldvorming is niet een passief iets wat zomaar gebeurt. Nee, beeldvorming wordt actief gecreëerd en in stand gehouden. Door bijvoorbeeld politici, ambtslieden maar ook journalisten en de media in z’n geheel. Het is in Nederland ook zichtbaar bij hoe vluchtelingen en asielzoekers stelselmatig ontmenselijkt worden door politici. Maar ook het gros van de media platformen gaan hierin mee of verzetten zich in ieder geval niet tegen deze ontmenselijking. Met als gevolg een groot gebrek aan empathie bij het gros van de samenleving
Zo valt een inherent stukje van ons mens zijn ten prooi aan de politieke agenda’s van machthebbenden die baat hebben bij een verdeelde samenleving. Maar ook in dit geval blijft het wel mogelijk om je hier bewust tegen te verzetten en te kiezen voor empathie. Alleen lijkt het moeilijker dan wanneer het zich tussen twee personen afspeelt. Het kost meer moeite, maar het is niet onmogelijk. Als je de systemen genoeg distilleert, komen we vanzelf weer uit op interacties tussen mensen. Dat is wat ontmoedigd wordt, maar juist wat we moeten opwekken en vast blijven houden. Verzet tegen het systeem betekent kiezen voor empathie: beeldvorming ontmantelen, ontmenselijking afwijzen, en de mens in de ander blijven zien.
Hoe kan jij vandaag de mens in de ander blijven zien en je verzetten tegen de krachten die je daar juist van proberen te weerhouden?
